Inwestycje w transformację rynku energetycznego do 2030 roku szacowane są na 700-900 mld złotych. W ogromnym stopniu te koszty będą musiały ponieść samorządy. Źródeł ich finansowania nie powinno zabraknąć. Bardziej poszukiwane są przemyślane strategie energetyczne.
Samorządowcy od dawna korzystają z różnych źródeł wsparcia, które przybliżają je do zielonej transformacji. Wielu z nich inwestuje w poprawę efektywności energetycznej i we własne OZE oraz włączają się w społeczności energetyczne (spółdzielnie i klastry). W ostatnich latach chętnie korzystały przede wszystkim z dotacji do budowy instalacji fotowoltaicznych. Wśród dostępnych źródeł wsparcia publicznego jednym z głównych programów był FEnIKS (Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko) 2021-2027. Program ten oferuje wsparcie finansowe dla jednostek publicznych, które zmierzają do poprawy efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej. Dofinansowywane są m.in. źródła oparte na OZE oraz wsparcie projektów związanych z budową lub przebudową instalacji OZE do wytwarzania energii elektrycznej, cieplnej oraz wytwarzania paliw alternatywnych z OZE.
Z kolei w ramach programu „Energia dla wsi”, z budżetem 3 mld zł, finansowanym z Funduszu Modernizacyjnego, można otrzymać preferencyjne pożyczki oraz bezzwrotne dotacje m.in. na realizację inwestycji w OZE przez spółdzielnie energetyczne. Samorządy korzystają też z 16 regionalnych programów operacyjnych, które oferują wsparcie dla mniejszych instalacji OZE oraz projektów związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków publicznych. Preferencyjne pożyczki z możliwością częściowego umorzenia kapitału oferują też Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
W najbliższym czasie kluczowym źródłem wsparcia finansowania zielonej transformacji będą środki w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności (KPO). Zielona ścieżka rozwoju w ramach KPO zakłada wsparcie m.in. dla takich inicjatyw jak czyste powietrze, szybsza wymiana starych pieców węglowych na bardziej ekologiczne, zakup paneli fotowoltaicznych i kolektorów słonecznych, polskie elektrownie wiatrowe na Bałtyku, inteligentna sieć energetyczna, technologie wodorowe oraz zielone miasta. Na rządowej stronie KPO wskazano następujące przykładowe kwoty wsparcia:
- czyste powietrze i efektywność energetyczna – 17,3 mld złotych;
- poprawa warunków dla rozwoju odnawialnych źródeł energii – 3,7 mld złotych;
- poprawa warunków dla rozwoju technologii wodorowych oraz innych gazów zdekarbonizowanych – 3,6 mld złotych;
- wsparcie zrównoważonej gospodarki wodno-ściekowej na terenach wiejskich – 0,9 mld złotych;
- ułatwienie realizacji obowiązku oszczędzania energii przez przedsiębiorstwa energetyczne – 1,3 mld złotych;
- wsparcie inwestycji morskich farm wiatrowych – 14,6 mld złotych;
- inwestycje w zwiększenie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach wiejskich – 3 mld złotych;
- kompleksowa zielona transformacja miast – 12,5 mld złotych;
- budowa mieszkań przeznaczonych dla gospodarstw domowych o niskich i umiarkowanych; dochodach z uwzględnieniem efektywności energetycznej – 3,4 mld złotych.
Transformację miast ma sfinansować w ramach KPO Instrument Zielonej Transformacji Miast (IZTM). Jak informuje Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej1, samorządy mogą sięgnąć po blisko 40 mld zł na „zazielenianie” terenów miejskich. O wsparcie będą mogły ubiegać się związki gmin, gminy miejsko-wiejskie, które są w tak zwanym funkcjonalnym obszarze miast. Środki, wypłacane przez bank Gospodarstwa Krajowego, będzie można przeznaczyć na zazielenianie przestrzeni miejskich, zakup zeroemisyjnego transportu publicznego, termomodernizację i transformację energetyczną. Nabór do programu ruszył w kwietniu i potrwa do III kwartału 2026 roku. Będzie miał charakter otwarty i ciągły do momentu wyczerpania środków.
Jak zwracają uwagę autorzy newslettera Deloitte „Strefa samorządu – podatki i prawo w JST” (21/2024) | z 4 grudnia 2024 r.2: „dzięki realizacji programów pomocowych zwiększa się dostępność inwestycji OZE w samorządach. Nie zawsze jednak ten trend ostatecznie oznacza zmniejszenie kosztów, zwiększenie autokonsumpcji energii z własnych instalacji OZE czy czerpanie realnych benefitów z bycia członkiem społeczności energetycznej.”
Do przeprowadzenia transformacji energetycznej, a jednocześnie zaspokojenia nowych potrzeb i problemów energetycznych w samorządach, mogą bowiem nie wystarczyć dotychczasowe narzędzia zarządzania obszarem energetyki. Często okazują się one niewystarczające lub mało elastyczne. Jak przekonują eksperci, warto sięgnąć po rozwiązania takie jak samorządowa strategia energetyczna, dzięki której w perspektywie krótko, średnio i długoterminowej można zadbać zarówno o bezpieczeństwo dostaw mediów energetycznych, jak i zapewnić sobie redukcję kosztów i zapotrzebowania energetycznego. W praktyce oznacza to, że niezależnie od tego z jakich możliwości, środków i narzędzi energetycznych transformowania będą korzystać samorządy, muszą zacząć od określenia bilansu energii zarówno dla całej JST, jak i na potrzeby konkretnego rozwiązania (np. spółdzielnia energetyczna, własna instalacja OZE lub inne). Aby osiągnąć realne korzyści, muszą zderzyć to co mają i czego potrzebują, z tym co mogą realnie zrealizować na terenie danego samorządu, zdiagnozować jakie pojawią się ryzyka oraz zaplanować krok po kroku jak się z nimi zmierzyć. A środki na to w ramach aktualnych mechanizmów wsparcia, z pewnością się znajdą.
1 https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/min-k-pelczynska-nalecz-oglosila-wsparcie-dla-samorzadow-na-rozwoj-zielonej-transformacji-miast
2 „Strefa samorządu – podatki i prawo w JST” (21/2024) | z 4 grudnia 2024