Na samorządy nie ma nałożonego minimalnego udziału OZE w miksie energetycznym. Jednak zarówno strategie unijne jak i konkretne regulacje na poziomie krajowym wymagają znacznego obniżenia emisyjności gospodarki – wobec 1990 r. o 55%, o 90% do 2040r. i o 100% w 2050 r. (dla Polski Krajowy Plan w dziedzinie Energii i Klimatu zakłada, że w 2030 r. ponad 30% finalnego zużycia energii będzie zaspokajane przez OZE). De facto oznacza to konieczność wdrażania OZE przez wszystkie podmioty. Ponieważ gminy mają za zadanie planować i organizować zaopatrzenie mieszkańców w energię gros odpowiedzialności za transformację energetyczną spada właśnie na nie.

Transformacja energetyczna jst wiąże się ze znaczącymi korzyściami. Podstawową z nich jest niższy koszt energii pozyskanej z OZE wobec energii konwencjonalnej. Wynika on z niższych kosztów operacyjnych, a także z lokalności OZE przyczyniającej się do zmniejszenia strat energetycznych związanych z przesyłem energii oraz do zwiększenia efektywności systemu energetycznego.

Oprócz tego samorządy mogą uzyskać niezależność energetyczną, zwłaszcza od źródeł energii, które są związane z ryzykiem politycznym i gospodarczym. Poleganie na lokalnych zasobach, takich jak energia słoneczna czy wiatrowa, zmniejsza zależność od importu paliw kopalnych i chroni gospodarki przed wahaniami cen surowców na rynkach międzynarodowych.

Rozwój sektora OZE przyczynia się również do tworzenia nowych miejsc pracy i stymulacji innowacji technologicznych. Inwestycje w infrastrukturę energetyki odnawialnej generują zatrudnienie w takich obszarach jak produkcja, instalacja czy serwisowanie urządzeń.

Tego typu działania samorządów przyczyniają się też do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, poprawy jakości powietrza, ograniczeniu zatrucia środowiska i utraty bioróżnorodności. Rola samorządów jest tu znacząca zwłaszcza, że bardziej zrównoważone praktyki, są ściśle związane z ich wiedzą na temat specyfiki lokalnych potrzeb społecznych i środowiskowych. JST mogą więc znacząco wpłynąć na jakość życia mieszkańców wspólnoty. Wdrożenie odnawialnych źródeł energii pośrednio przyczynia się do wprowadzaniu zrównoważonych praktyk we wszystkich sektorach lokalnej gospodarki.

Na samorządy nie ma nałożonego minimalnego udziału OZE w miksie energetycznym. Jednak zarówno strategie unijne jak i konkretne regulacje na poziomie krajowym wymagają znacznego obniżenia emisyjności gospodarki – wobec 1990 r. o 55%, o 90% do 2040r. i o 100% w 2050 r. (dla Polski Krajowy Plan w dziedzinie Energii i Klimatu zakłada, że w 2030 r. ponad 30% finalnego zużycia energii będzie zaspokajane przez OZE). De facto oznacza to konieczność wdrażania OZE przez wszystkie podmioty. Ponieważ gminy mają za zadanie planować i organizować zaopatrzenie mieszkańców w energię gros odpowiedzialności za transformację energetyczną spada właśnie na nie.

Bez starannie przeprowadzonej zbiórki danych nie jest możliwe rzetelne określenie zasadności inwestycji ani zaplanowanie efektywnych działań jst w zakresie projektów OZE.

Pierwszym krokiem w tym procesie jest zgromadzenie danych o lokalnych zasobach naturalnych, które mogą być wykorzystane do produkcji energii odnawialnej. Obejmuje to informacje o nasłonecznieniu, prędkości wiatru, dostępności biomasy czy potencjale geotermalnym w danym regionie. Dane te można uzyskać za pomocą narzędzi takich jak systemy GIS, a także dzięki współpracy z instytucjami meteorologicznymi czy rolniczymi. Precyzyjne określenie zasobów pozwala ocenić, jakie technologie OZE będą najbardziej efektywne i dostosowane do lokalnych warunków.

Kolejnym istotnym elementem jest analiza istniejącej infrastruktury energetycznej w gminie. W tym celu należy zidentyfikować dostępne sieci przesyłowe i dystrybucyjne, istniejące instalacje OZE oraz możliwości ich integracji z nowymi systemami. Warto uwzględnić również dane o stanie technicznym infrastruktury, jej przepustowości oraz ewentualnych ograniczeniach związanych z podłączeniem nowych instalacji. Tego rodzaju informacje są niezbędne do oceny technicznej wykonalności planowanej inwestycji.

W procesie zbiórki danych istotne jest również uwzględnienie lokalnego zużycia energii oraz potrzeb energetycznych mieszkańców i przedsiębiorstw. W tym celu należy przeanalizować obecny poziom zużycia energii elektrycznej i cieplnej, sezonowe wahania popytu oraz prognozy zapotrzebowania w perspektywie średnio- i długoterminowej. Tego typu dane pozwalają lepiej dopasować skalę i charakter planowanej inwestycji do realnych potrzeb lokalnych społeczności, zwiększając efektywność wykorzystania energii odnawialnej.

Nie mniej ważne są dane demograficzne, społeczno-ekonomiczne i środowiskowe. Informacje o liczbie mieszkańców, strukturze wiekowej, poziomie dochodów oraz stopniu urbanizacji pozwalają lepiej zrozumieć potencjał społeczności lokalnej do współpracy w zakresie OZE, np. poprzez tworzenie spółdzielni energetycznych czy klastrów energii. Analiza środowiskowa umożliwia natomiast ocenę potencjalnych korzyści ekologicznych oraz identyfikację zagrożeń, takich jak wpływ inwestycji na lokalne ekosystemy czy krajobraz.

Podstawowe kryteria wyboru modelu kooperacji w ramach projektów OZE prowadzonych przez jst można podzielić na finansowe, techniczne, środowiskowe, społeczne, organizacyjne, ekonomiczne, współpracy i partnerstwa oraz operacyjne.

Jak widać rozważyć należy naprawdę dużo czynników. W tym procesie należy sobie zadać wiele pytań. Jakie są nakłady inwestycyjne wymagane na rozpoczęcie projektu? Jakie są możliwości finansowania? Jakie jest ryzyko projektu? Na jaką technologię się decydujemy i jaką infrastrukturę mamy już dostępną? Jakie są korzyści projektu i czy wypełniają one cele określone w dokumentach strategicznych jst? Jak na projekt zareaguje wspólnota samorządowa? Jakie będą dodatkowe korzyści dla społeczności? Jakie są wymagania administracyjne? Jaka jest adaptowalność i skalowalność projektu? Jakie są oszczędności i dodatkowe dochody z projektu OZE? Jakie podmioty możemy zaangażować, na jak długo, z jakim podziałem ryzyka? Jak łatwo można zarządzać projektem i jaki jest proces jego wdrożenia? To podstawowe pytania, na które powinien odpowiedzieć samorząd wybierając model kooperacji w ramach projektu OZE.

Trudno w większym stopniu sterować energią odnawialną np. energią słoneczną czy wiatrem, w związku z tym trzeba przygotować się na to, że powstaną nadwyżki w jej produkcji. Dzięki możliwości sprzedaży energii JST mogą zagospodarować tę nadwyżkę z korzyścią dla swoich finansów.

Samorząd lub jednostka samorządowa może być traktowana jako prosument i uzyskiwać przychody ze sprzedaży nadwyżek do sieci energetycznej, w ramach tzw. net-billingu. Dochody można uzyskiwać także od sprzedawcy zobowiązanego do zakupu energii. Można również zawrzeć umowę bilateralną z podmiotem zainteresowanym zakupem energii. Ostatnią opcją jest sprzedaż na aukcji. Dotyczy to dużych podmiotów samorządowych posiadających koncesję na wytwarzanie energii elektrycznej.

Ryzyka projektów OZE dla jst są wielorakie. Są jednak niższe niż w przypadku projektów konwencjonalnego pozyskiwania energii, co wynika z niższych kosztów pozyskiwania energii, niższych negatywnych efektów środowiskowych, społecznych i zdrowotnych, ograniczonego ryzyka zmienności cen, itd.

Wśród kategorii ryzyka należy wyróżnić ryzyka techniczne obejmujące problemy związane z wyborem niewłaściwych technologii, awariami sprzętu, niską wydajnością systemów OZE lub opóźnieniami w dostawach komponentów.

Ryzyka finansowe wynikające z niedoszacowania kosztów inwestycji, zmian cen materiałów i usług, problemów z uzyskaniem dofinansowania lub niestabilności cen energii.

Wdrożenie OZE może wpływać na środowisko naturalne, np. farmy wiatrowe mogą zagrażać ptakom, a biogazownie mogą generować nieprzyjemne zapachy lub wpływać na lokalne zasoby wodne. Oczywiście nie powinno do tego dochodzić, ale pewne ryzyko nadal istnieje.

Ryzyka społeczne wynikają z oporu mieszkańców wobec inwestycji OZE, na przykład ze względu na kwestie estetyczne, hałas czy potencjalne obawy przed zmianą wartości nieruchomości.

Ryzyka organizacyjne związane są z niewystarczającym doświadczeniem JST w zarządzaniu projektami OZE, problemami z koordynacją działań oraz brakiem kompetentnych kadr.

Niekorzystne zmiany przepisów prawa, niejasności legislacyjne lub długotrwałe procedury administracyjne mogą stanowić barierę dla projektów OZE.

Niektóre z najczęstszych problemów, z jakimi mają do czynienia podmioty realizujące projekty dotyczące energii odnawialnej, związane są ze złożonymi i długotrwałymi krajowymi lub regionalnymi procedurami administracyjnymi wydawania zezwoleń i podłączenia do sieci, a także z niedoborami pracowników i technicznej wiedzy fachowej w organach wydających zezwolenia, potrzebnej do oceny oddziaływania proponowanych projektów na środowisko. W związku z tym dyrektywa unijna promująca energię ze źródeł odnawialnych (Dyrektywa 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r.) wprowadza obszary przyspieszonego rozwoju energii ze źródeł odnawialnych. Podstawowe uproszczenia dla projektów OZE w tych obszarach to:

• Proces wydawania zezwoleń nie powinien trwać dłużej niż 12 miesięcy.

• Z kolei procedura wydawania zezwoleń na rozbudowę źródła energii OZE, na nowe instalacje o mocy elektrycznej poniżej 150 kW, nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy

• Termin na ukończenie kontroli w zakresie wniosków dotyczących nowych elektrowni upływa po 45 dniach od daty przedłożenia niezbędnych informacji. Po przeprowadzeniu kontroli nowe wnioski zostają zatwierdzone pod kątem środowiskowym bez konieczności wyraźnej decyzji właściwego organu.

Istnieją konkretne preferencje ekonomiczne dla działalności w postaci klastrów energii lub spółdzielni energetycznych, których członkami mogą być jst. W przypadku klastrów energii:

    • W odniesieniu do ilości energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii przez członków klastra energii, który został wpisany do rejestru klastrów energii, i wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej, a następnie pobranej z tej sieci w celu jej zużycia przez członków tego klastra energii, dla danej godziny okresu rozliczeniowego, nie nalicza się i nie pobiera się od członków klastra energii opłaty OZE oraz opłaty kogeneracyjnej.

    • Dodatkowo w przypadku, gdy ilość energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii przez członków klastra energii i wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej przekroczy 60% zużycia energii elektrycznej przez członków tego klastra energii – operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego nalicza 95% wysokości opłat za świadczenie usługi dystrybucji. Wysokość tych opłat zależy od ilości energii elektrycznej pobranej przez członków klastra energii. Stawka ta ma charakter progresywny, z minimalną wysokością opłat wynoszącą 75% podstawowej stawki.

Preferencje i ułatwienia dotyczą spółdzielni energetycznych to przede wszystkim:

    • Możliwe zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) od przychodów uzyskiwanych z działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej z OZE.

    • W niektórych przypadkach spółdzielnie mogą ubiegać się o zwolnienia lub obniżki w podatku od nieruchomości, na których znajdują się instalacje OZE.

    • Spółdzielnie, przynajmniej w teorii, mogę też liczyć na wsparcie doradcze Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) czy Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP).

    • Wsparcie proceduralne i “szybsza kolejka” do uzyskiwania zezwoleń na budowę instalacji OZE.

    9. Który rodzaj OZE powinien wybrać samorząd?

Wybór rodzaju OZE zależy od wielu czynników, m.in. finansowych, technicznych czy organizacyjnych. Kluczową rolę odgrywa jednak dostępność zasobów odnawialnych na terenie samorządu.Różnorodność warunków geograficznych i klimatycznych w kraju stwarza możliwości rozwoju różnych technologii OZE, takich jak energetyka wiatrowa, solarna, wodna, geotermalna i biomasa.

Energetyka wiatrowa

Polska dysponuje dużym potencjałem energetyki wiatrowej, zarówno na lądzie, jak i na morzu. Regiony takie jak Pomorze, Wielkopolska czy Mazowsze charakteryzują się korzystnymi warunkami wietrzności. Szacuje się, że moce zainstalowane na lądzie mogą osiągnąć 35 GW, co pozwoliłoby na produkcję 80-90 TWh energii elektrycznej rocznie.

Energetyka solarna

Energetyka solarna również posiada istotny potencjał, szczególnie w południowej i centralnej części kraju, gdzie nasłonecznienie jest największe. Polska ma możliwość zainstalowania mocy rzędu 30-40 GW, co mogłoby dostarczyć 30-35 TWh energii elektrycznej rocznie.

Energetyka wodna

Ze względu na uwarunkowania hydrologiczne, Polska ma ograniczony potencjał dla dużych elektrowni wodnych. Możliwości rozwoju w tym sektorze leżą głównie w mikroelektrowniach wodnych oraz modernizacji istniejących instalacji.

Energetyka geotermalna

Polska posiada znaczne zasoby geotermalne, szczególnie w rejonie Niżu Polskiego, Podhala i Sudetów. Potencjał energetyki geotermalnej w zakresie ciepłownictwa szacuje się na 30-40 PJ rocznie. Jednak ze względu na stosunkowo niskie temperatury wód geotermalnych, wykorzystanie tego źródła do produkcji energii elektrycznej jest ograniczone.

Energetyka z biomasy

Biomasa stanowi ważny element polskiego miksu energetycznego. Duże zasoby biomasy pochodzą z odpadów rolnych, leśnych oraz organicznych. Szacuje się, że biomasa może dostarczyć około 30 TWh energii elektrycznej rocznie oraz znaczne ilości ciepła do systemów grzewczych.

Przedsięwzięcie inwestycyjne obejmuje szereg kluczowych działań, w tym zaplanowanie, realizację zamierzenia oraz przekazanie go inwestorowi do użytkowania. W skład procesu wchodzą również różnorodne czynności, w tym analizy i opracowania koncepcyjne, działania o charakterze ekonomicznym, takie jak zapewnienie środków na finansowanie inwestycji, oraz administracyjne, np. uzyskanie niezbędnych pozwoleń, decyzji i przeprowadzenie procedur przetargowych.

Prowadzenie inwestycji w energetyce obejmuje klasyczne etapy przedsięwzięcia inwestycyjnego – początkową analizę wykonalności, w której ocenia się potrzeby energetyczne, dostępne technologie i ryzyka, a także planowanie i projektowanie, które obejmuje wybór technologii, opracowanie projektu oraz ocenę wpływu na środowisko. Następnie, jeżeli budżet nie został jeszcze ustalony, następuje pozyskiwanie finansowania, uzyskiwanie niezbędnych pozwoleń administracyjnych oraz wybór wykonawców do realizacji inwestycji. Po ukończeniu budowy, instalacje przechodzą testy, a urządzenia są uruchamiane, a następnie następuje ich eksploatacja i bieżące zarządzanie. Ostatni etap to ocena efektywności inwestycji, rozliczenie finansowe oraz ewentualna rewitalizacja i modernizacja infrastruktury w celu zwiększenia jej efektywności.

Na samorządy nie ma nałożonego minimalnego udziału OZE w miksie energetycznym. Jednak zarówno strategie unijne jak i konkretne regulacje na poziomie krajowym wymagają znacznego obniżenia emisyjności gospodarki – wobec 1990 r. o 55%, o 90% do 2040r. i o 100% w 2050 r. (dla Polski Krajowy Plan w dziedzinie Energii i Klimatu zakłada, że w 2030 r. ponad 30% finalnego zużycia energii będzie zaspokajane przez OZE). De facto oznacza to konieczność wdrażania OZE przez wszystkie podmioty. Ponieważ gminy mają za zadanie planować i organizować zaopatrzenie mieszkańców w energię gros odpowiedzialności za transformację energetyczną spada właśnie na nie.

Operowanie OZE wiąże się z wyzwaniami wynikającymi z ich zmienności, szczególnie w przypadku energii wiatrowej i słonecznej, której produkcja zależy od warunków atmosferycznych. Wymaga to zastosowania zaawansowanych technologii zarządzania, takich jak systemy magazynowania energii, automatyczne sterowanie i monitorowanie. Ważna jest również regularna konserwacja, zapewniająca optymalną wydajność instalacji. Ponadto, operowanie OZE wymaga przestrzegania przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska i bezpiecznego przyłączania do sieci elektroenergetycznej.

Tradycyjne sieci przesyłowe, zaprojektowane do przesyłania energii z dużych elektrowni do odbiorców końcowych, muszą zostać przeorganizowane, aby obsłużyć wielokierunkowy przepływ energii. Niezbędne jest wprowadzenie inteligentnych sieci (smart grids), które umożliwiają dynamiczne zarządzanie przepływem energii, integrację magazynów energii oraz reagowanie na zmienność podaży i popytu.

Konserwacja urządzeń i instalacji zapewnienia lepszą efektywność, wydajność oraz wydłuża ich długość życia. OZE nie jest wyjątkiem. Fotowoltaika, turbiny wiatrowe, elektrownie wodne czy systemy geotermalne, wymagają regularnych działań konserwacyjnych, które pozwalają na utrzymanie ich sprawności oraz minimalizowanie awarii.

Likwidacja elementów OZE to proces związany z planowaniem, demontażem i utylizacją urządzeń oraz infrastruktury związanej z ich funkcjonowaniem. Podstawowym aspektem likwidacji i utylizacji elementów infrastruktury OZE jest przeprowadzenie tego procesu w taki sposób, aby był bezpieczny dla środowiska i zgodny legislacją oraz najlepszymi praktykami branżowymi.

Podsumowując, chociaż zwiększenie skali pozyskania energii z OZE wiąże się z koniecznością dostosowania systemu energetycznego, samo operowanie instalacjami OZE jest prostsze w porównaniu do elektrowni konwencjonalnych. W szczególności brak jest konieczności zapewnienia paliw kopalnych i wynikającego z tego ryzyka finansowego dla samorządów.