Wdrażanie innowacyjnych rozwiązań jest konieczne w obliczu zmian klimatycznych, emisji CO2, zanieczyszczeń i nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych. Technologie cyfrowe mogą również bardzo przyspieszyć proces transformacji energetycznej.
Jednym z głównych celów przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2015 roku Agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 są działania wspierające ochronę klimatu, które wymagają zintegrowanych i innowacyjnych rozwiązań w wielu dziedzinach (i na wielu poziomach, również w kontekście działań samorządowych). W raporcie „Digital with Purpose: Delivering a SMARTer2030”1 eksperci Deloitte i Globalnej Inicjatywy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju (GeSI) zauważają, że aż na 103 spośród 169 Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDG) mają wpływ technologie cyfrowe. Analizy wskazują, że ich efektywne wykorzystanie powinno przyspieszyć postęp realizacji tych celów o 22 procent.
Innowacyjne technologie i specjalistyczne oprogramowanie IT są wykorzystywane w nadzorowaniu stanu środowiska, przewidywaniu zagrożeń i zarządzaniu zasobami naturalnymi. Przykładowo, systemy zarządzania emisją CO2 pozwalają na bieżące śledzenie ilości emitowanych gazów cieplarnianych i wprowadzanie działań naprawczych. Aplikacje i platformy internetowe umożliwiają organizacjom i instytucjom rządowym i samorządowym efektywne zarządzanie danymi dotyczącymi środowiska, czy zużycia i zarządzania energią. Do nadzorowania stanu środowiska wykorzystywane są nawet technologie kosmiczne, czego przykładem są satelity start-upu polskiego pochodzenia Iceye, które pomagały ostatnio w usuwaniu skutków powodzi, ale można je stosować również do nadzorowania wszelkich zjawisk powiązanych ze zmianami klimatu.
Coraz większą rolę w ochronie środowiska odgrywa AI (sztuczna inteligencja) oraz IoT (Internet Rzeczy). Rozwiązania sztucznej inteligencji pomagają przede wszystkim w analizowaniu danych wyjściowych, co przyspiesza zrozumienie złożonych procesów, podejmowanie dzięki temu lepszych decyzji dotyczących wdrażania działań środowiskowych – w tym dotyczących prewencji i adaptacji do zmian klimatu, czy będących ich skutkiem negatywnych zjawisk pogodowych (znów – jak ostatnia powódź). Internet rzeczy umożliwia z kolei np. tworzenie sieci czujników, które monitorują stan powietrza, wody i gleby w czasie rzeczywistym, czy inteligentnych liczników oraz systemów zarządzania zużyciem energii w budynkach użyteczności publicznej, domach i przedsiębiorstwach, a w efekcie pomagają ograniczać zużycie energii i surowców energetycznych. Pomagają też w skuteczniejszym zarządzaniu transportem publicznym i ruchem ulicznym, przyczyniając się do zmniejszenia emisyjności transportu publicznego i prywatnego.
Wdrażanie technologii cyfrowych ułatwia samorządom zmniejszenie zużycia energii, a tym samym emisji gazów cieplarnianych i ograniczenie negatywnych zjawisk związanych ze zmianami klimatu, ale i lepszą adaptację do nich. Przykładowo, wprowadzenie cyfrowego monitoringu poziomu rzek zmniejszyło ryzyko występowania powodzi w Przemyślu, a Kraków – dzięki innowacyjnemu systemowi zarządzania zużyciem mediów – znacząco obniżył zapotrzebowanie na energię. W Krakowie, specjalnie zamontowane kamery sprawdzają, jakie samochody wjeżdżają do strefy, np. w rejon Rynku Głównego, Wawelu czy Kazimierza, co pomaga straży miejskiej w pilnowaniu przestrzegania zakazów wjazdu. Działa też inteligentny system zarządzania wodociągami i kanalizacyjną, który redukuje straty wody i energii, zmniejsza ryzyko awarii i zanieczyszczeń, ale też wspomaga ochronę środowiska i adaptację do zmian klimatu. W planach miasto ma np. uruchomienie aplikacji mobilnej do monitorowania ilości osób korzystających z kąpieliska w Parku Zakrzówek.
Szereg najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych stosowanych w miastach był prezentowany podczas Hackathonu dla Miast organizowanego przez Polski Fundusz Rozwoju i Centrum GovTech. Wśród nich znalazł się Agregator Miejskiej Mobilności oparty o algorytmy uczenia maszynowego, który pomaga Świdnikowi lepiej planować zrównoważony transport publiczny. Kalkulator kosztów wymiany pieców węglowych Stop Smog opracowany dla Zduńskiej Woli wspiera z kolei miasto w walce ze smogiem. Zautomatyzowane zarządzanie dokumentami za energię elektryczną w Bydgoszczy polega na tym, że robot samodzielnie pobiera dokumenty z elektronicznych biur obsługi klienta, sprzedawcy oraz dystrybutora energii, wysyła je do odpowiednich jednostek, analizuje dane, wykrywa błędy i informację wysyła do zespołu nadzorującego. Dzięki temu koszty energii elektrycznej zostały zredukowane o 40 proc., a energii cieplnej o 15 procent. Do technologii z zakresu „Smart City” (inteligentne miasto) należą również takie rozwiązania, jak stosowane już w niektórych miastach, informacje o bieżącej dostępności parkingów czy czujniki napełnienia śmietników, które ograniczają puste przebiegi samochodów. Również możliwość załatwiania spraw zdalnie zmniejsza koszty emisji z transportu. Inne dotyczą miejskiego oświetlenia, np. czujniki zapalające i gaszące oświetlenie na mniejszych ulicach.
Technologie z zakresu „Smart City” są również wdrażane przez mniejsze miasta i gminy. Powszechne są już rozwiązania stosowane np. do inteligentnego oświetlania ulic, czy elektronicznego obiegu dokumentów. Największe wyzwania technologiczne czekają jednak miasta powyżej 20 tys. mieszkańców, które – zgodnie z przyjętym 5 listopada 2024 r. przez Radę Ministrów projektem ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw – będą musiały opracować miejskie plany adaptacji do zmian klimatu. Z pewnością nie da się ich zrealizować bez wdrożenia nowoczesnych technologii. Inteligentne miasta będą bowiem bardziej uwzględniały pogodę, np. ulewne deszcze, coraz częstsze w zmieniającym się klimacie, czy letnie miejskie upały. Trzeba będzie rozwijać systemy cyfrowe, by minimalizować problemy wynikające ze zmian pogodowych.
W ramach FEnIKS w działaniu 2.4 „Adaptacja do zmian klimatu zapobieganie klęskom i katastrofom” zapewniono środki na opracowanie MPA dla tych miast. Przewidziany budżet na to zadanie wynosi 20 mln złotych. Jak podkreślają twórcy przygotowywanego co roku Raportu „Eko-indeks Millennium”2, który ocenia 16 polskich województw pod kątem potencjału ekoinnowacyjności i wspiera dyskusję na temat zielonej transformacji polskiej gospodarki, technologiczne innowacje służące ekologii powinny być wpisane w strategie gospodarcze pojedynczych przedsiębiorstw, samorządów i całych regionów, żeby na nich budować przewagi konkurencyjne. W obliczu niestabilnej sytuacji geopolitycznej, wysokich cen energii i szeroko rozumianych surowców przemysłowych, jest to już po prostu koniecznością.
1 https://www.deloitte.com/uk/en/services/consulting/services/digital-with-purpose-delivering-a-smarter-2030.html
2 https://www.bankmillennium.pl/o-banku/centrum-prasowe/eko-indeks-millennium